LAWFARE JAKO BROŃ WOJENNA
Obraz Stefan Keller
Zasadniczym ,,komponentem’’ strategii zwyciężania jest jej siła, dobranie, zsynchronizowanie i aplikowanie. Niestety dzisiejsza sztuka strategiczna marginalizuje znaczenie wpływu miękkiej siły, tworzenia i wykorzystywania asymetrycznej przewagi, która może przenikać przyszłe konflikty międzynarodowe. W ostatnim czasie początkowy sprzeciw USA w sprawie realizacji rurociągu Nord Stream 2niezachwiany do 19 maja 2021 roku, zachwiał się, mimo, iż projekt osłabia bezpieczeństwo energetyczne Europy oraz Ukrainy i wschodniej flanki NATO oraz państw Unii Europejskiej. Identyfikowanie wrażliwych punktów jest częścią filozofii podejścia lawfare, które poddane naciskowi tworzą całościowe efekty służące przejęciu kontroli nad terytorium.
Zjawisko lawfare pokazuje, że natura wojny ewoluuje od tradycyjnych form kinetycznych przez prawną identyfikację pól bitewnych (Nord Stream 2). Słowo lawfare pojawiło się na początku lat 70 –tych i stało się powszechnie tak popularne, że używano je w kontekstach dalekich od pierwotnego znaczenia. Cóż ono oznacza? Dziś można przyjąć, że lawfare jeststrategią ,,użycia prawa jako broni’’ w kierunku realizacji celów politycznych i wojskowych w działaniach wojennych. Zadania skoncentrowane na lawfare są uzupełnieniem zestawu praktyk, które można zastosować w każdego rodzaju wojen,pokazują, jak podejście do prawa aktualizuje się wraz ze zmieniającymi się czasami. Zagadnieniem lawfare zajął się profesor Charles J. Dunlap, emerytowany generał amerykański, dyrektor Centrum Prawa, Etyki i Bezpieczeństwa Narodowego USA, który koncentruje swoją pracę akademicką między innymi na bezpieczeństwie narodowym, prawie konfliktów zbrojnych, użyciu siły w ramach prawa międzynarodowego, czy zagadnieniach etycznych związanych z praktyką prawa bezpieczeństwa narodowego. Uznał, że lawfare jest to ,,strategia wykorzystująca lub nadużywająca prawa, jako substytutu dlatradycyjnych środków wojskowych do osiągnięcia celu bojowego”. Sama definicja powstała jako zbitek dwóch słów, dwóch znaczeń prawnych, ,,law” (ang. prawo) i warfare (ang.działania wojenne). Orde F. Kittrie dzieli praktyki lawfare na dwie formy. Pierwsza zakłada instrumentalne wykorzystanie narzędzi prawniczych w celu osiągnięcia takich samych lub podobnych efektów, jak w tradycyjnych, kinetycznych, konwencjonalnych działaniach militarnych, w tym uzyskanie wpływu na kluczowe decyzje sił zbrojnych. Druga podejmujewykorzystywanie rozbieżności prawnych między państwami przy zastosowaniu tzw. ,,dźwigni zgodności prawa”, metody nacechowanej motywacją płynnej interpretacji norm prawnych w celu osłabienia lub zniszczenia przeciwnika przeciwko, któremu stosuje się prawo.
Jak można zauważyć w XXI wieku lawfare stało się narzędziem agresywnego promowania polityki do osiągania operacyjnego celu militarnego, politycznego, gospodarczego, kulturowego i egzekwowania roszczeń. Jest środkiem uzupełniającym bitwy toczącej się zarówno podczas ,,zimnej”wojny, ,,gorącej’’, czy wojny hybrydowej. Lawfare używane jest przez podmioty państwowe, niepaństwowe i prywatne.Przykładem agresywnego stosowania środków prawnych na arenie międzynarodowej może wyrażać się np. w składaniu licznych pozwów w PE przez europosłów w donoszeniu na własny kraj, mimo świadomości bezpodstawności i braku zamiaru wygrania. Lawfare może ujawnić się w wywieraniupolitycznego nacisku przez narzucanie ,,kryteriów myślenia’’suwerennemu państwu, w dążeniu do marginalizacji na arenie międzynarodowej, a nawet o ile to jest możliwe-do obalenia rządu, który jest silnie powiązany ze stanowiskiem przeciwnym do dominującej koalicji.
Jakie są cele lawfare jako broni wojennej?
Celem może być chęć uzasadnienia roszczenia terytorialnego, lub jego zakwestionowanie. Innym rodzajem celu jest budowanie negatywnego obrazu kraju za granicą, denuncjacja, donoszenie, wnoszenie oskarżeń o łamanie praw podstawowych, by osłabić siły przeciwnika. Celem może stać się wykorzystanie prawa do nałożenia sankcji lub odwrotnie do zakwestionowania takich sankcji. Dalej tworzeniemechanizmów prawnych pod egidą organizacjimiędzynarodowych lub ich zorganizowany sabotaż do uzyskania kontroli nad przeciwnikiem. Kolejnym celem jestatak na przeciwnika, zastraszanie go w drodze postępowania sądowego wytyczonego poza granicami kraju, przy wykorzystaniu międzynarodowych konwencji lub porozumień negocjowanych pod presją, w celu wygrania sporu, a następnie kontynuowanie tych interpretacji lub porozumień. Celem użycia lawfare może być także ostateczneprzeredagowanie prawa, zwłaszcza prawa międzynarodowego, tak, aby było zgodne z ,,nowymi” zasadami, które całkowicie zrywają z tekstami założycielskimi, szczególnie w obszarze braku legitymizacji rewizji granic siłą i prawa humanitarnego.Następnym wymiarem celu w praktyce lawfare jest obalenie zasad ,,wielkich tekstów” międzynarodowych w obszarzepraw człowieka, które można wykorzystać jako pretekst do ustanowienia reżimu autorytarnego, rzekomo uzasadnionego.Narzędzia lawfare są stosowane w wariancie whataboutism(ang. What about?, co w związku z tym?), to metodapolegająca na tym, że na oskarżenie lub trudne pytanie odpowiada się niewygodnym dla pytającego stwierdzeniem lub pytaniem, oskarżając przeciwnika o hipokryzję w celu zdyskredytowania go, bez logicznego obalenia jego argumentów. Rzecz w tym, by uwierzono, że łamanie prawa jest powszechne, wspólne dla wszystkich. W końcowym rezultacie może chodzić o podważenie i unieważnienie istniejącego prawa.
Pod względnie neutralną nazwą ,,Lawfare project”,zarysowało się inne stanowisko oparte na założeniu, iż strategia lawfare służy jedynie interesom terrorystów, państw sponsorujących terror oraz wrogom systemów demokratycznych, którzy wykorzystują instytucje prawne w celu spowolnienia lub zablokowania ruchów swoich przeciwników w globalnej wojnie z terroryzmem. Lawfare project wskazuje pięć wskaźników, dzięki którym można odróżnić negatywną koncepcję lawfare od prawidłowego stosowania prawa. Po pierwsze, użyciu lawfare towarzysząwszelkie działania mające na celu wyciszenie i zwalczanie wolnej wypowiedzi na temat spraw bezpieczeństwa narodowego i problemów publicznych. Po drugie, działania podważające suwerenność demokratycznych systemów. Po trzecie, strategie udaremniające i utrudniające działania systemów demokratycznych w walce przeciwko terroryzmowi. Po czwarte, wszystkie działania rozmazujące granice między międzynarodowym prawem humanitarnym, a prawami człowieka. Po piąte, te działania, które sąukierunkowane na uniemożliwienie stosowania praw człowieka w sytuacjach tego wymagających.
Konkluzja: Artykuł służy wymianie myśli w szeroko rozumianym sektorze bezpieczeństwa narodowego. Lawfarejest bronią wojenną, rozwijająca się wraz z wyzwaniami stawianymi przez współczesne konflikty i wojny, w których głównym celem ataków stają się osoby cywilne, mimowolnie włączone do walki, a zakulisowe roszady prawne przy użyciu ,,bezkrwawych kruczków prawnych” są jednym z pól bitwy.
Aleksandra Rachwał
,,Knowledge is power”