Witaj majowa jutrzenko,
Świeć naszej polskiej krainie,
Uczcimy ciebie piosenką,
Która w całej Polsce słynie.Witaj maj, trzeci maj,
Dla Polaków błogi raj.Nierząd braci naszych cisnął,
Gnuśność w ręku króla spała,
A wtem trzeci maj zabłysnął –
I cała Polska powstała…..
Fragment mazurka, radosnej pieśni patriotycznej, która jest pamiątką ustanowienia Konstytucji 3 Maja przypomina o tym, że w Polsce ogłoszono pierwszą europejską konstytucję, Amerykanie wyprzedzili nas o 4 lata, Francuzi spóźnili się o 4 miesiące. Polska, będąc dwie dekady po pierwszym rozbiorze a dwa lata przed drugim podjęła ostatnią próbę przywrócenia potęgi kraju, który przez stulecia był liczącym się europejskim królestwem.
Bez względu jakie były kontrowersje i zarzuty co do uchwalenia tej Ustawy Rządowej był to nowoczesny akt prawny będący ziszczeniem marzeń ostatniego króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego, który do końca życia marzył o przywróceniu potęgi królestwa, które w wolnej elekcji 1764 roku oddało mu tron.
Aby Polska stała się znów potęgą w zapisach konstytucji zawarto między innymi:
– sukcesję korony zamiast wolnych elekcji osadzających na tronach niekoniecznie najlepszych kandydatów.
– całkowite zniesienie osławionego liberum veto, które uniemożliwiało sejmowi podjęcie jakiejkolwiek uchwały i z przywileju stało się przekleństwem.
– ograniczenie samowoli magnackiej
– nadanie mieszczanom praw do nabywania ziemi i sprawowania urzędów państwowych
– zniesienie poddaństwa chłopów pańszczyźnianych
-opodatkowanie szlachty i duchowieństwa
-wprowadzenie trójpodziału władzy: ustawodawcza – sejm i senat, wykonawcza – rząd zwany Strażą Praw. Król stojący na jej czele miał panować, lecz nie rządzić
– główną religią w państwie miał być katolicyzm ale kładziono nacisk na tolerancję innych wyznań. Prymas Polski stał na czele Komisji Edukacji Narodowej, był członkiem Straży Praw, ale już nie sprawował władzy jako interrex, gdyż korona stała się dziedziczna.
Chociaż zakończenie obrad Sejmu Wielkiego i ogłoszenie konstytucji odbywało się w atmosferze radości i nadziei na odrodzenie to wszyscy wiemy, że dwa lata później w roku 1793 nastąpił II Rozbiór Polski, a wkrótce trzeci (1795), po którym to na długie lata Polska zniknęła z mapy Europy. Sen Króla Stasia nie spełnił się chociaż było blisko, mogło się udać.
Kim był Król Staś, ostatni koronowany król Polski?
Urodził się w 1732 roku jako syn wpływowego, ale niezbyt zamożnego arystokraty Stanisława Potockiego. Otrzymał staranne wykształcenie, już w 1748 rozpoczął pracę w kancelarii litewskiej. Był posłem na kolejne sejmy, w 1755 roku został stolnikiem litewskim.
Przez wiele lat przebywał w Petersburgu, najpierw jako sekretarz posła angielskiego, a następnie poseł saski. Życie dyplomatów obfituje w wydarzenia towarzyskie. Stanisław Poniatowski wpadł w oko żonie rosyjskiego następcy tronu. Romans był ognisty i wieloletni – co było rzadkością gdyż dama będąca przyszłą Carycą Katarzyną Wielką nie słynęła ze stałości uczuć. Jednym z owoców tego romansu było ogromne poparcie, którego udzieliła Katarzyna podczas elekcji w 1764 roku. Stanisław Poniatowski wysunięty przez Czartoryskich został królem. Podczas koronacji przyjął imię August. Od tej pory nazywał się Stanisławem Augustem Poniatowskim, chociaż do historii w dużym stopniu przeszedł jako Król Staś.
Był romantykiem, marzycielem, wielbicielem sztuki i nauki. Zapalonym reformatorem i na pewno zwolennikiem nowoczesnych reform. Z jego inicjatyw powstał Teatr Narodowy, Komisja Edukacji Narodowej i Szkoła Rycerska. Zaczęto wydawać pierwsze czasopismo społeczno-informacyjne „Monitor”. Na słynnych Obiadach Czwartkowych gromadził najznamienitsze umysły kraju i jedzenie nie było najważniejszą rzeczą tych spotkań. Radzono nad reformami, tam rodziły się najlepsze pomysły naprawy systemu państwowego.
Niestety nie udało mu się zapobiec postępującej niemocy państwa. Od 1768 roku zmagał się z konfederacją barską, w 1772 nastąpił pierwszy rozbiór Polski dokonany przez Prusy, Austrię i Rosję. Sejm Czteroletni i Konstytucja z 3 maja 1771 roku mogły zdziałać, cuda ale niestety zabrakło czasu.
Już rok po ogłoszeniu Konstytucji do kraju wkroczyły wojska rosyjskie, a w 1793 doszło do drugiego rozbioru kraju. Nie pomogła zażyłość z Katarzyną Wielką.
Chociaż po II rozbiorze Stanisław August Poniatowski nadal sprawował realną władzę to po wybuchu insurekcji kościuszkowskiej stał się zakładnikiem powstańców. Po stłumieniu powstania na polecenie Katarzyny, w 1795 roku wyjechał do Grodna i po III rozbiorze podpisał akt swojej abdykacji.
Od państw zaborczych otrzymał dożywotnią sowitą pensję i do śmierci prowadził życie w złotej klatce.
Król wyjechał z Warszawy w styczniu 1775 roku. Katarzyna II zadbała o komfortowy przebieg podróży: konie rozstawne i nocleg na każdym etapie, honorowa asysta. W Grodnie, w odnowionym luksusowo jak na owe czasy zamku generał – gubernator Nikołaj Riepnin powitał go z wojskowymi honorami. Na rozkaz Carycy Stanisław August Poniatowski tytułowany był „ Jego Królewską Mością” i traktowany z szacunkiem należnym monarsze.
Po kilku tygodniach do Grodna przyjechali na luksusową banicję najbliżsi – rodzona siostra Ludwika Maria Poniatowska, wieloletnia kochanka generałowa Elżbieta Grabowska (ku oburzeniu Katarzyny II), siostrzeńcy i nieślubni synowie. Dwór liczył ponad 150 osób nie uwzględniając służby i straży. Na zamku oprócz sali bilardowej i biblioteki urządzono teatr z królewską lożą oraz łazienki.
Kiedy w listopadzie 1796 zmarła ceasarzowa Katarzyna Wielka więzienie grodzieńskiej złotej klatki zostało otwarte.
Car Paweł I wysłał do Stanisława Augusta odręcznie pisane zaproszenie do zamieszkania w Petersburgu wraz z najbliższymi i świtą. Takiemu zaproszeniu nie wolno odmawiać. W marcu 1790 roku dwór królewski powitany przez synów cara Pawła I objął w posiadanie Pałac Marmurowy w Petersburgu, na okres letniej kanikuły przenosił się do rezydencji carskiej na Wyspie Kamiennej.
Chociaż ojczyzna króla Stanisława Poniatowskiego wylewała łzy po upadku niepodległości to szybko przestała opłakiwać swego ostatniego króla, który marzył o potędze Rzeczypospolitej.
Jego wystawne życie pod skrzydłami rosyjskich zaborców, splendory jakimi był tam otaczany, rozrywki i lojalność wobec caratu nie przysporzyła mu sympatii wśród pogrążonych w żałobie narodowej rodaków.
fot.domena publiczna Pałac Marmurowy, miejsce zamieszkania zdetronizowanego Stanisława Augusta w Petersburgu
W kwietniu 1797 roku Stanisław August był honorowym gościem podczas koronacji Pawła I w Moskwie. Tam otrzymał do swojej dyspozycji pałac strzeżony przez cesarska straż przyboczną. Podczas ceremonii Poniatowski miał na sobie płaszcz z purpurowego aksamitu podszyty gronostajami, tj. strój noszony przez monarchów. Na ucztach koronacyjnych zawsze siedział pomiędzy Pawłem I a jego żoną Marią Fiodorowną.
Chociaż prowadził wygodne i wystawne życie do końca borykał się z ogromnymi długami. W lutym 1798 roku dostał ataku apopleksji w wyniku którego zmarł.
Ciało Stanisława Augusta, zabalsamowane i ubrane w mundur gwardii koronnej przepasany błękitną wstęgą z Orderem Orła Białego, przez dziesięć dni spoczywało w królewskiej sypialni. Wokół niego trzymała wartę gwardia cesarska. Następnie Paweł I i jego synowie przenieśli trumnę monarchy do Sali Tronowej Pałacu Marmurowego, gdzie ciało zostało wystawione na widok publiczny. Paweł I osobiście założył koronę na głowę zmarłego. Od tego momentu na dworze Romanowów obowiązywała czterotygodniowa żałoba.
Śmierć Stanisława Augusta Poniatowskiego
Szczątki Poniatowskiego miały spocząć w Kościele św. Katarzyny. Podczas przenoszenia jego trumny na trasie stanęło 18 000 żołnierzy, a na czele orszaku szedł sam Paweł I. Mszę żałobną odprawił nuncjusz papieski, po czym trumnę (drewnianą, obitą białym jedwabiem przetykanym srebrem) spuszczono do krypty znajdującej się w prawej części kościoła i umieszczono w wielkiej złoconej metalowej trumnie. Imperator kazał wyryć na kamieniu nagrobnym następujący napis:
St. II August
Król Polski, Wielki Książę Litewski
wymowny przykład zmienności doli
pomyślną rozumnie, przeciwną mężnie znosił
zmarł w Petersburgu 1 lutego 1798 roku
w 66 roku życia
Paweł I Samodzierżca
i cesarz Wszechrosji
przyjacielowi i gościowi
położy
