Dokładnie – 110 lat temu, 15 lutego 1910 r. w Warszawie – urodziła się polska działaczka społeczna i charytatywna, w czasie II wojny światowej która uratowała ok. 2,5 tys. dzieci z warszawskiego getta.
Jak mówiła 95-letnia Sendlerowa w poświęconym jej filmie dokumentalnym „W imię ich matek – historia Ireny Sendlerowej” w reżyserii Mary Skinner:
Jak ktoś tonie, to trzeba mu podać rękę. I po prostu tę rękę starałam się podać nardowi żydowskiemu
Wyjątkowa Warszawianka
Irena Stanisława Sendler, z domu Krzyżanowska, urodziła się w 1910 r. w Warszawie. Wczesne dzieciństwo spędziła w podwarszawskim Otwocku. Jej ojciec Stanisław Krzyżanowski był tam lekarzem i założycielem pierwszego sanatorium przeciwgruźliczego. Po śmierci ojca w lutym 1917 r. Irena z matką przeniosły się do Warszawy. W szkole średniej należała do harcerstwa. W latach 30. studiowała polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim, robiąc dodatkowe kursy na wydziale pedagogiki. W czasie niesławnego getta ławkowego demonstracyjnie siadała po „niearyjskiej” stronie.
Jak wspomina pani Irena:
Nie wytrzymując kiedyś nerwowo napisu w indeksie – „Prawa strona aryjska” – przekreśliłam tę hańbiąca adnotację
Wówczas została zawieszona w czynnościach studenckich i tylko dzięki wstawiennictwu prof. Kotarbińskiego mogła kontynuować studia.
W 1931 r. rozpoczęła pracę w pomocy społecznej w Sekcji Pomocy Matce i Dziecku przy Obywatelskim Komitecie Pomocy Społecznej. W okresie okupacji pracowała w Wydziale Opieki Społecznej Zarządu Miejskiego w Warszawie. W grudniu 1942 r. Rada Pomocy Żydom „Żegota” mianowała ją szefową Referatu Dziecięcego. Jako pracownica ośrodka pomocy społecznej miała przepustkę do getta. W stroju pielęgniarki, wraz ze swymi współpracownikami nosiła tam jedzenie, leki i pieniądze. Zorganizowała również akcję przemycania dzieci żydowskich z getta.
Za swoją działalność została aresztowana w 1943 r. przez Gestapo, była torturowana podczas przesłuchań. „Żegota” zdołała ją jednak uwolnić, przekupując Niemców. Do końca wojny ukrywała się pod fałszywym nazwiskiem. W konspiracji dalej zajmowała się ratowaniem żydowskich dzieci – wyprowadzane z getta były umieszczane w polskich rodzinach, sierocińcach i klasztorach w Warszawie, Turkowicach i Chotomowie. Przygotowywano im fałszywe dokumenty i wspomagano materialnie. Ich zaszyfrowane nazwiska Sendlerowa zapisywała na paskach bibułki, które wkładała do słoików i zakopywała. Podczas Powstania Warszawskiego była pielęgniarką.
Po zakończeniu wojny rozszyfrowany spis trafił do szefa Centralnego Komitetu Żydów w Polsce Adolfa Bermana. Prowadzony przez nią rejestr uratowanych dzieci pozwolił im – po zakończeniu wojny – poznać własną tożsamość i odnaleźć bliskich.
Sprawiedliwa Wśród Narodów Świata
W 1965 r. Irena Sendlerowa została uhonorowana przez izraelski instytut Yad Vashem medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata. W 1991 r. otrzymała honorowe obywatelstwo Izraela. W 2003 r. została odznaczona Orderem Orła Białego. W 2007 r. otrzymała Order Uśmiechu. W 2006 r. prezydent Lech Kaczyński wystąpił z inicjatywą przyznania jej Pokojowej Nagrody Nobla. Zmarła 12 maja 2008 r. w Warszawie.
W 1999 r. amerykański nauczyciel Norman Conard z Uniontown w stanie Kansas zainspirował powstanie szkolnej sztuki teatralnej pt. „Życie w słoiku” („Life in a Jar”). Jej tytuł nawiązuje do sposobu, w jaki zachowały się informacje o pochodzeniu uratowanych dzieci – nazwiska rodziców i nowe, przybrane personalia Irena Sendlerowa zakopywała w słoiku, w ogrodzie. W 2009 r. powstał też film fabularny – „Dzieci Ireny Sendlerowej” („The Courageous Heart of Irena Sendler”) w reżyserii Johna Kenta Harrisona.
Akcja „Żonkile”. Muzeum Polin w Warszawie poszukuje wolontariuszy