Wnioski z powstania w getcie

Refleksje rocznicowe

Po zakończeniu I wojny światowej narody budowały własne państwa, a idea narodowa zdobywała rzesze zwolenników. Wśród Polaków wielki wpływ uzyskała Narodowa Demokracja, jednak podobny ruch narodowy formował się też wśród Litwinów i Ukraińców (Galicja), co sprawiło, że plany Piłsudskiego odbudowania wielonarodowej Rzeczypospolitej nie powiodły się. Zamiary budowania na tych samych ziemiach przez narodowców Wielkiej Polski, Wielkiej Litwy i Wielkiej Ukrainy wykluczały się. W efekcie zamiast odrodzenia wielonarodowej Rzeczypospolitej powstały państwa narodowe z licznymi mniejszościami: Rzeczpospolita Polska i Republika Litewska i przegrał ukraiński ruch narodowy.

Dążenia narodowe zarysowały się także wśród Żydów, ale inaczej, niż to było z Litwinami czy Ukraińcami, nie wchodziły one w kolizję z polskim interesem narodowym bowiem jako cel wskazywały zbudowanie narodowego państwa żydowskiego na terenie dalekiej Palestyny.

Państwo zamierzał budować ruch syjonistyczny (od nazwy wzgórza Syjon w Jerozolimie). Syjonizm silnie rozwinął się w II RP, np. na 47 mandatów posłów mniejszości żydowskiej w Sejmie RP II kadencji 32 uzyskali syjoniści. Począwszy od 1926 r., gdy władzę objął marszałek Piłsudski, władze polskie udzielały poparcia syjonistom. Było to związane z nadzieją na masową emigrację Żydów z Polski do Palestyny. „Jest obowiązkiem rządu polskiego śledzić z uwagą i szczególną sympatią rozwój żydowskiej siedziby narodowej w Palestynie, realizującej odwieczne marzenie narodu żydowskiego” – mówił przedstawiciel Polski Tytus Komarnicki na sesji Ligi Narodów w 1936 r., apelując w do Wielkiej Brytanii, by nie zamykała Palestyny dla żydowskiej emigracji.

Ten kierunek polityczny był popierany bardzo konkretnie, także w sfrze wojskowej, przekazywaniu pieniędzy i broni, np. w 1937 r. w Warszawie ustalono, że strona polska dostarczy ruchowi syjonistycznemu 20 tys. karabinów i 20 mln nabojów. Wiosną 1939 r. polskie władze wojskowe zorganizowały specjalny trzymiesięczny kurs oficerski dla przyszłych dowódców żydowskiej armii. Komendant kursu Mordechaj Sterlic wspominał, że szkolenie obejmowało m.in. działalność dywersyjną, konspirację, łączność. Te działania polskich władz były otoczone ścisłą tajemnicą. Bojowcy żydowscy szykowali się do walki w Palestynie, która była mandatem brytyjskim z ramienia Ligi Narodów, a Anglicy byli sojusznikami Polaków. Jednak zachowane relacje uczestników tamtych wydarzeń pokazują, że rząd polski aktywnie pomagały Żydom pragnącym zbrojnie walczyć o swe państwo. W rezultacie tego wielu wyszkolonych przez polskich instruktorów bojowców żydowskich przygotowywało się na terytorium II RP do walki o Izrael. Po wybuchu wojny we wrześniu 1939 r. część ze szkolących się bojowców nie zdążyła już trafić do Palestyny. Utworzyli oni wraz z grupą polskich wojskowych żydowskiego pochodzenia współdziałający z Armią Krajową Żydowski Związek Wojskowy (ŻZW), który był główną siłą walczącą w powstaniu w getcie warszawskim w 1943 r. Wielu z nich zginęło walcząc w powstaniu.

Dla lewicowych przywódców Żydowskiej Organizacji Bojowej żołnierze ŻZW, to była czarna reakcja – nazywali ich zresztą „faszystami”. Wymowne, że w czasie walk w getcie warszawskim ŻOB wywiesiła czerwoną flagę, a ŻZW walczył pod sztandarami polskim i syjonistów, który dziś jest flagą państwową Izraela. Żydowski Związek Wojskowy współdziałał z AK, więc o nim historycy i propagandyści PRL „zapomnieli”. Był formacją „wyklętą” przez komunistów.

W PRL środowisko lewicowej ŻOB związało się z komunistami i skutecznie wytępiło pamięć o czynie zbrojnym ŻZW. W Izraelu natomiast nie było sympatii do ŻOB bowiem kierowali tą formacją ludzie, którzy nie chcieli państwa żydowskiego w Palestynie. Tak więc twórcy państwa Izrael to pobratymcy ideowi żołnierzy ŻZW, a nie bojowców ŻOB.

Izrael budowali Żydzi z Polski i przez dziesięciolecia język polski był obok hebrajskiego drugim językiem publicznej debaty. Pojawił się w Izraelu patriotyzm i duma narodowa, a wraz z tym charakterystyczna, podobnie jaku u Polaków, gotowość do ponoszenia ofiar w obronie ojczyzny. Budowniczowie Izraela nie tylko stworzyli nowoczesne państwo, które na kamienistych ziemiach Palestyny potrafiło swoim obywatelom zapewnić dobrobyt. Stworzyli też rozpoznające zagrożenia skuteczne tajne służby i bitną silną armię zdolną do prewencyjnych uderzeń, co zapewnia Izraelowi bezpieczeństwo we wrogim mu otoczeniu bliskowschodnim. W Izraelu wyciągnięto wnioski z powstania w warszawskim getcie.