ROLA ŻOŁNIERZA – TYPOLOGIA TOŻSAMOŚCI
Współczesny zawód wojskowy obejmuje pozornie sprzeczne role ,,wojownika” i ,,strażnika pokoju”. Pytanie brzmi, czy żołnierze mogą się identyfikować z obiema rolami jednocześnie? Rola żołnierza łączy się z samooceną, poczuciem własnej wartości, zaangażowaniem organizacyjnym i zachowaniem obywatelskim. Stopień, w jakim żołnierz utożsamia się z rolą, motywuje jego działania, np. rola ,,wojownika” różni się charakterem dominujących zadań przez uczestnictwo w jednostce bojowej lub grupie wsparcia bojowego. Identyfikowanie się żołnierza z rolą były przedmiotem dyskusji naukowych. Broesder zwrócił uwagę, że w badaniach żołnierze, którzy identyfikowali się głównie z rolą ,,wojownika” nie tylko odmiennie oceniali sytuację, niż ,,strażnicy pokoju”, ale ponadto byli bardziej podatni na większy stres. Zrozumienie motywacji żołnierza, może poprawić współpracę w trakcie wdrażania zadań operacyjnych.
Termin „żołnierz” od dawna kojarzy się z myśleniem ,,wojownik’ i ,,strażnik pokoju’’ lub hybrydą obu. Jednak zmiany społeczne przeniosły repertuar możliwych sposobów myślenia o wojsku, poza te dwa pojęcia. Dotychczasowe postrzeganie roli żołnierzy w społeczeństwie stało się niewystarczające. W celu rozumienia rzeczywistych działań i stopnia ich identyfikacji z pełnioną rolą, naukowcy opracowali typologię ról. Zidentyfikowano siedem idealnych typów ról żołnierzy: ,,wojownika’’, ,,obrońcy narodu’’, ,,stróża prawa’’, ,,humanitarysty’’, ,,budowniczego państwa’’ oraz ,,żołnierzy ideologicznych’’ i ,,wykonawców’’.
Żołnierz ,,wojownik” utożsamia się z przestrzeganiem rozkazów w hierarchicznym łańcuchu dowodzenia. Jest to czynnik niezbędny do osiągnięcia zwycięstwa. ,,Wojownicy’’ nie biorą pod uwagę kwestii politycznych lub etycznych, w działaniu, pomyślą raczej: ,,jeśli on/ona nie wykona swojej pracy, zrobi to ktoś inny”. ,,Wojownik’’ nigdy nie działa niezależnie, jest biegły w taktyce wojskowej i używaniu siły oraz kładzie duży nacisk na wytrzymałość niezbędną do odniesienia sukcesu podczas działań. Zauważa się, że zarówno siła fizyczna, jak i psychiczna są niezbędnymi aspektami bycia ,,wojownikiem’’, a zachowania charakteryzujące się agresją, twardością oraz nadmiernym użyciem siły, stają się sensowne i akceptowalne w dążeniu do pokonania wroga.
Rola żołnierza ,,obrońcy narodu’’ charakteryzuje się samodzielną motywacją do usuwania wrogów z własnego terytorium. ,,Obrońca narodu” czuje się moralnie zobowiązany do przywrócenia suwerenności, w tym celu użyje do tego niezbędnej siły i chętnie przyjmuje rozkazy oraz akceptuje hierarchiczną władzę, jeśli rozkazy są zgodne z ochroną narodu. Jednak ,,obrońca narodu’’ może wykazać się niesubordynacją, gdy uzna, że rozkazy nie są zgodne z obroną jego narodu. Wówczas odrzuci interwencje międzynarodowe, a także wojnę prewencyjną, w której można zakwestionować konieczność działań militarnych w celu zapobieżenia zagrożeniu. Może być nieposłuszny rozkazom i stawić opór z nieustannym pragnieniem obrony narodu, jeśli jego państwo narodowe się podda.
W dążeniu do stworzenia i przywrócenia pokoju na świecie, zadania takie, jak kontrola granic, monitoring i interpozycja są typowe dla żołnierzy w roli ,,stróżów prawa’’. ,,Stróż prawa nie działa jako autonomiczny agent, raczej posiada autonomię prawną, upoważnienie i zobowiązanie do działania w przypadku naruszeń umów. Przestrzeganie zasad i przepisów, które zapewniają przewidywalne zachowanie ,,stróża prawa’’ jest cechą wyróżniającą. W tej roli użycie siły nie jest agresywne, ponieważ ,,stróż prawa’’ nie ma wroga, lecz jest raczej bezstronnym, neutralnym aktorem i nie dąży do stania się częścią konfliktu.
Wzmacniając lokalnych mieszkańców, żołnierz ,,budowniczy państwa” charakteryzuje się umiejętnościami i cechami takimi, jak edukowanie, szkolenie i empatia. Ten żołnierz nigdy nie zainicjuje użycia siły, chyba że jako celową wzajemną reakcję na antagonistę, aby wspomóc proces budowania państwa. Żołnierz ,,budowniczy państwa” odnosi sukces, wówczas, gdy władze lokalne działają niezależnie, a instytucje rządowe autonomicznie zarządzają swoim bezpieczeństwem.
Mając na celu ochronę ludności cywilnej i eliminację ludzkiego cierpienia, ,,żołnierz humanitarny’’ charakteryzuje się niezniszczalną gotowością i silnym sumieniem moralnym, aby nawet zaryzykować własnym życiem, chroniąc życie innych. Zareaguje i rozlokuje się, aby bronić wszystkich obywateli przed zagrożeniami militarnymi i niemilitarnymi z użyciem środków wojskowych lub bez nich. Zazwyczaj przeciwdziała zagrożeniom dostarczając pomoc humanitarną, jak: szczepienia, żywność lub lekarstwa, jednak rodzaj działań, jakie ,,żołnierz humanitarny’’ może wykonać, aby nieść pomoc innym wymaga poniesienia kosztów osobistych. Jeśli jakaś akcja służy celowi, ,,żołnierz humanitarny’’ uważa poświęcenie za właściwy i akceptowalny sposób działania.
Typ ideologiczny. Zachowanie ,,żołnierza ideologicznego’’ charakteryzuje ideologia jako nieodłączną część jaźni. ,,Żołnierz ideologiczny’’ nie podlega rozkazom. Zamiast tego działa jako samodzielna jednostka motywowana ideologią, którą narzuca innym. Działania są aktami prywatnymi i mogą być uznane przez innych za słuszne lub błędne, w oparciu o sferę, w której działa żołnierz. Jego celem jest osiągnięcie tej idei, którą może być indoktrynacja ze strony państwa lub jego osobiste przekonania. Pomysł służy mu jako siła napędowa nieuniknionego kierunku działania, wojnę rozumie wojnę jako strefę wpływów, w której jeden człowiek stara się narzucić swoją wolę drugiemu. Będzie dążył do narzucenia i prawdopodobnie zasymilowania innych ze swoim światopoglądem.
Typ żołnierza ,,wykonawcy’’ oferuje swoje usługi temu, kto zaproponuje najwyższą cenę. Przyjmie wszelkie zlecenie dla swoich korzyści osobistych i oferenta. Celem wykonawcy jest przeprowadzenie jakiejkolwiek misji lub operacji, w sposób zadowalający zleceniodawcę. Żołnierze w tej roli motywowani osobistymi korzyściami, mogą zaryzykować podczas misji, jednak na ogół będą się starali omijać sytuacje, w których ich własne życie lub zdrowie może być zagrożone, ponieważ wynik operacyjny jest dla wykonawcy bez znaczenia. ,,Wykonawca’’ charakteryzuje się kapitalizacją zestawu umiejętności i norm, nabytych z wcześniejszych doświadczeń żołnierskich, zarówno od podmiotów państwowych, jak i niepaństwowych, cechuje go doraźne przywiązanie zarówno do operacji, jak i do kolegów-żołnierzy.
Konkluzja: Rola żołnierzy zmienia się zależnie od perspektywy politycznej, wojskowej, kulturowej i społecznej. Aby typologia ról stała się użytecznym narzędziem teoretycznym, musi zostać poddana weryfikacji w rzeczywistości i dalej rozwijana poprzez dane empiryczne.
Aleksandra Rachwał
,,Knowledge is Power’’
1 https://scholar.google.com/scholar_lookup?hl=en&volume=8&publication_year=2019&pages=3-15&author=T.o.d.+Buijs&author=W.+Broesder&author=I.+Goldenberg&author=D.+Resteigne&author=J.+Kivir%C3%A4hk&title=Warrior+and+Peacekeeper+Role+Identities%3A+Associations+with+Self-esteem%2C+Organizational+Commitment+and+Organizational+Citizenship+Behavior&doi=10.2478%2Fjms-2019-0002
2 https://scholar.google.com/scholar_lookup?hl=en&volume=8&publication_year=2019&pages=3-15&author=T.o.d.+Buijs&author=W.+Broesder&author=I.+Goldenberg&author=D.+Resteigne&author=J.+Kivir%C3%A4hk&title=Warrior+and+Peacekeeper+Role+Identities%3A+Associations+with+Self-esteem%2C+Organizational+Commitment+and+Organizational+Citizenship+Behavior&doi=10.2478%2Fjms-2019-0002
3 Tamże.
4 https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/09592318.2020.1785990 , 14.04.2021, godz16,03.