W okresie jesień 1997 – lipiec 2001 byłem w MON sekretarzem stanu (pierwszy wiceminister) odpowiedzialnym m.in. za zakup nowego samolotu wielozadaniowego. Na początku 2001 r. jako przewodniczący komisji ds. zakupu samolotu rozpocząłem procedurę przetargową. Zgłosili się trzej oferenci:
Francuzi – Mirage 2000,
Szwedzi z Brytyjczykami z propozycją JAS 39 Gripen
Amerykanie z samolotem F-16.
Przetarg mieliśmy zakończyć 14 września 2001 r. W lipcu wybuchła afera rzekomej korupcji w MON. Zostałem usunięty ze stanowiska, a przetarg nie został rozstrzygnięty. Po wyborach, przegranych przez AWS, nowy rząd SLD premiera Leszka Millera zakończył przetarg i kupił samoloty F-16.
Zanim doszło do zakupu ważyły się losy tego przetargu. Przygotowując się do niego uznaliśmy w moim pionie, że należy przeprowadzić zakup uwzględniając następujące warunki:
1. pozyskać najnowocześniejszą konstrukcję lotniczą;
2. kupić samolot rokujący, że będzie miał kolejne rozwojowe wersje;
3. uzyskać korzyści dla polskiego przemysłu obronnego (offset).
O nowoczesności uzbrojenia stanowi tzw. generacja oznaczająca poziom zdolności bojowych danej broni. Kolejne generacje są coraz bardziej zaawansowane, co też oznacza, że broń niższej generacji na polu bitwy przegrywa z bronią wyższej generacji. W okresie podejmowania decyzji o zakupie samolotu wielozdaniowego na uzbrojeniu były samoloty generacji IV / IV plus. Należały do niej nie tylko po-sowieckie Mig-29, ale także amerykańskie F-16, francuskie Mirage oraz najnowsze konstrukcyjnie szwedzko-brytyjskie Gripeny.
W tym czasie Amerykanie pracowali nad samolotem V generacji JSF (Joint Strike Fighter), którym dziś jest F-35 Lightning II, następca F-16. To była bardzo istotna okoliczność. Samolot V generacji dysponuje technologią supercruising, pozwalającą na przekroczenia prędkości dźwięku bez dopalacza i ma dysze silnika z tzw. wektorowaniem ciągu dla zwiększenia manewrowości. Cechuje się też minimalną wykrywalności przez radary dzięki zmniejszeniom sygnatury radarowej przez dopracowanie technologii stealth. Innymi słowy samolot V generacji będzie bardzo trudno namierzyć i ma ogromne możliwości bojowe, manewrowe oraz przemieszczania się
Prace nad samolotami V generacji poza USA podjęły też Chiny (projekt samolotu Shenyang J-XX) oraz Rosja (projekt samolotu PAK FA).
W tej kategorii samolotów do tej pory jednak wprowadzono do użycia samoloty V generacji tylko w USA – F-22 Raptor oraz F-35 Lightning II. Projekty chińskie i rosyjskie są ciągle dalekie od zrealizowania zdaje się z racji na brak technologii odpowiedniego silnika.
Projekt Joint Strike Fighter
Przeprowadziłem rozmowy w Pentagonie i w dowództwie US Air Force w sprawie przystąpienia Polski do programu JSF. Rozmówcy, zwłaszcza wojskowi, namawiali nas do tego. Uczestnictwo oznaczało zainwestowanie określonej kwoty pieniędzy, udział polskich konstruktorów w pracach projektowych i w przyszłości współprodukcje samolotu także w polskich zakładach. Głównymi udziałowcami, którzy ponosili większość kosztów skonstruowania samolotu były Stany Zjednoczone i Wielka Brytania. Poza nimi jeszcze 8 państw zdecydowało się wspólnie finansować projekt i zakupić nowy samolot.
USA planowały zakupienie ponad 2400 samolotów F-35, kraje partnerskie wyraziły chęć zakupu: Wielka Brytania – 138, Włochy – 131, Turcja – 116, Izrael i Singapur po 100, Holandia – 85, Australia – 72, Kanada – 65, Norwegia – 56, Dania – 48. Polska mogła być w tym gronie. Oczywiście zakup samolotu F-35 mógłby dojść do skutku około 2015 roku, czyli rząd AWS nie kupił by go w 2001 roku. Jednak moim zdaniem warto było poczekać.
Problemem dla nas była pojawiająca się „dziura” sprzętowa w lotnictwie – Migi 21 trzeba było już oddać na złom, a samolotów Mig 29 mieliśmy mało. Proponowałem, aby na okres przejściowy do zakupu nowego samolotu pożyczyć od Amerykanów dwie – trzy eskadry używanych F-16. Na nich przeszkolić personel, przygotować infrastrukturę lotniskową i zabezpieczenia logistyczne. W przyszłości wprowadzając na uzbrojenie nowy samolot V generacji bylibyśmy przygotowani zarówno pod względem personelu jak i logistycznie na jego użytkowanie.
Skonstruowanie współczesnego samolotu bojowego to drogie przedsięwzięcie i tylko mocarstwa są w stanie samodzielnie tworzyć coraz bardziej zaawansowane aparaty. Istotną sprawą jest więc nie tylko nowoczesność pozyskanego uzbrojenia, ale też pewność, że jego wytwórca będzie w stanie oferować nam w przyszłości kolejne coraz bardziej zaawansowane generacje kupionej broni. Kiedy Polska była w Układzie Warszawskim, to na uzbrojeniu lotnictwa LWP były sowieckie samoloty np. Mig, kolejno, 15., 17., 19., 21., 29. Odpowiednio u Szwedów były na uzbrojeniu samoloty szwedzkiej produkcji Vigen, Draken i wreszcie Gripen. Podejmując decyzję zakupu w 2001 roku musieliśmy związać się z opcją gwarantująca kolejne zaawansowane wersje kupionej maszyny. Nie było wiadome czy Szwedzi oferujący Gripena i Francuzi z Mirage 2000 będą w przyszłości zdolni wytworzyć zaawansowane aparaty V i następnych generacji. Było pewne, że taką zdolność posiadają i zachowają Amerykanie.
Artykuł pierwotnie ukazał się na platformie Salon24.pl